Onze recensente: Lucrece Maeckelberg schreef eerder al deze recensie over hetzelfde stuk.

Met een beetje verbeelding leek het wel alsof het publiek hossend en dansend uit de grote zaal van het Chassé Theater in Breda stroomde. De gezichten stonden vrolijk en men sprak elkaar aan op de geweldige apotheose die het muziekgezelschap het Bredase publiek had bezorgd.

Was er binnen carnaval gevierd? Of was er iets anders aan de hand? Het antwoord laat zich niet gemakkelijk raden: de bezoekers hadden naar een opera gekeken. Een opera? Carnaval? Feest? Misschien raadt u het al, want welke opera eindigt als een dansend feest? Orphée aux enfers van Jacques Offenbach (1819-1880). U weet wel met die bekende Cancan. En Opera Zuid maakte van deze opera in het Chassétheater echt een feestje.

In de foyer kwam ik verschillende mensen tegen van Opera Barok, een initiatief dat ik tien jaar geleden startte om samen met belangstellenden naar een volledige barokopera (soms wel drie uur lang) op dvd te kijken die ik zelf inleidde. Ze waren allemaal verrast. Een van hen vroeg mij zelfs of deze opera wel oorspronkelijk was. Het verhaal en vooral de enscenering leken haar nogal overtrokken. Ze was gewend aan een barokke versie van de Orfeusmythe. Vaak startte ik het seizoen met een barokopera over Orfeus en Euridice: L’Orfeo van Claudio Monteverdi, La morte d’Orfeo van Stefano Landi, Orfeo van Luigi Rossi, La descente d’Orphée aux enfers van Marc-Antoine Charpentier, of een eigentijdse versie van bijvoorbeeld de Reisopera (met bewegend decor) of Orfeo underground van Holland Opera die zich afspeelt in een ondergrondse parkeergarage.

In al die opera’s komen steeds dezelfde thema’s aan de orde zoals de muzikaliteit maar ook de ijdelheid en de arrogantie van Orfeus, de slachtofferrol die hij zich aanmeet, de vraag waarom hij omkijkt alsook de vraag waarom hij eigenlijk niet mag omkijken en de twijfelachtige rol van de goden in deze mythe. En wat is daarbij de rol van Euridice? Tot in de huidige tijd heeft dit talloze schrijvers en componisten bezig gehouden, denk aan de Sonette an Orpheus van Rainer Maria Rilke, The mask of Orpheus en The Corridor van de vorig jaar overleden Harrison Birtwisle tot zelfs een rockopera van Tito Schipa Jr. toe. Vanaf het ontstaan van de opera door een groep intellectuelen in Florence (de zgn. Camerata Fiorentina), die de Griekse tragedies nieuw leven wilden inblazen door deze sprekend te zingen, zijn er volgens Wikipedia zo’n 75 Orfeusopera’s geschreven! En bijna allemaal gaan ze uit van de oorspronkelijke mythe zoals die is overgeleverd door Ovidius en Vergilius. Zo niet echter Jacques Offenbach! Hij wilde blijkbaar korte metten maken met al die mystificaties rond Orfeus en Euridice. Hij besloot om de zaak maar eens om te keren: geen liefdesverhouding maar een haatverhouding. Euridice wil van Orfeus af en laat zich gewillig verleiden door Aristheus die in werkelijkheid de god Pluto blijkt te zijn die haar meeneemt naar de onderwereld. Orfeus voelt zich opgetogen en bevrijd, maar heeft buiten de waard van de Publieke Opinie gerekend. Die vindt dat Orfeus zich als een afgewezen minnaar moet gedragen en stuurt hem naar de goden om verantwoording te vragen.

En dan begint het echte spektakel dat door Opera Zuid op een bijzonder fraaie manier wordt geënsceneerd. We bevinden ons dan op de top van de Olympus waar de goden zich stierlijk vervelen en onderhand genoeg hebben van de ambrozijn en de nectar. Ze willen wel eens wat anders. Er ontstaat een opstand waarbij oppergod Jupiter fijntjes wordt herinnerd aan zijn escapades, waarbij hij zich steeds verandert in een zwaan, een stier of een ander dier. Bovendien krijgt hij de schuld van de ontvoering van Euridice. Dat laat Jupiter zich geen twee keer zeggen. Hij besluit naar de onderwereld te gaan om zijn onschuld te bewijzen. De hele godenkliek besluit om met hem mee te gaan. Ze hebben wel zin in zo’n uitje!

Ondertussen zit Euridice zich in de onderwereld ook te vervelen. Ze is door Pluto opgesloten, zodat de goden haar niet kunnen vinden. Maar dan heeft hij buiten de listen van Jupiter gerekend die zich verandert in een vlieg en alsnog door het sleutelgat de kelder bereikt waar Euridice gevangen zit. Zoals in al zijn escapades verleidt hij haar en samen besluiten ze de onderwereld te verlaten. Maar dan stuiten ze opnieuw op de Publieke Opinie die zegt dat ze zich aan de normen en waarden moeten houden die voor alle mensen en ook voor de goden gelden. Orfeus hoort bij Euridice te blijven. Daarop besluit Jupiter dat de twee samen de onderwereld moeten verlaten op eén vooraarde: Orfeus mag niet omkijken voordat hij de bovenwereld heeft bereikt. Iedereen verwacht natuurlijk dat hij dat wel doet, zo vertelt immers de mythe. Maar Offenbach bedenkt een list en laat Orfeus zonder om te kijken naar boven gaan. Dit tot grote schrik van Jupiter die zijn liefje verloren ziet gaan. Snel pakt hij zijn bliksem en stuurt die op het verdwijnende tweetal af. Orfeus schrikt en kijkt om! Euridice vlucht terug naar de onderwereld waar het feest nu pas echt begint. Samen met de goden wordt een waar festijn aangericht waarbij Euridice zich ontpopt tot een bacchante, terwijl Orfeus en de Publieke Opinie zich teleurgesteld naar de bovenwereld begeven.

Dit alles wordt met verve op het toneel gebracht door Opera Zuid. De zangstemmen zijn uitstekend, het koor zingt wervelend, de dansers bewegen zich constant overal tussendoor en de regie is overweldigend. Offenbach zou hier ten volle van genoten hebben. Zo ook het publiek in het Chassé Theater in Breda

WAT: Orphée aux enfers, opéra bouffe in vier bedrijven van Jacques Offenbach (1819-1880) met libretto van Hector Crémieux (1828-1893) en Ludovic Halévy (1834-1908). Version Mixte (1858/1874) van Jean Christophe Keck in opdracht van Boosey & Hawkes.* Met bewerkte dialogen door Benjamin Prins.
WAAR: Chassé Theater Breda
WIE: Opera Zuid, Theaterkoor Opera Zuid, Philharmonie Zuidnederland o.l.v. Enrico Delamboye
Nog te zien tot:  26 Juni 2023
Website: https://operazuid.nl/events/orphee-aux-enfers/