De Tsjechische componist Janáček (1854-1928) schreef zijn opera Prihody lisky Bystrousky de avonturen van het vosje spitsoor ruim honderd jaar geleden. Hij werd geïnspireerd door een stripverhaal in een lokale krant: een bekoorlijke antropomorfe geschiedenis van een jong vosje Bystrouska dat door een jachtopzienster gevangen genomen en opgevoed wordt.
Het doodt alle kippen en de haan, weet te ontsnappen, sticht een familie en wordt tenslotte door een jager doodgeschoten. De geschiedenis eindigt ermee dat de jachtopzienster in het bos omgeven door dieren een jong vosje ziet, een van de talrijke jongen van Bystrouska.
Het verhaal balanceert tussen vrolijkheid en weemoed tussen sprookje en realiteit, tussen dieren- en mensen wereld. Het gaat er in beide werelden niet altijd even zachtzinnig toe, maar zo is het leven nu eenmaal. De symboliek is duidelijk: wij mensenkinderen hebben de kringloop van de natuur, van leven en dood maar te accepteren.
Janáček schiep een muzikale taal die op de menselijke spraak en de stemmen der dieren geïnspireerd was waarin hij heftige passages afwisselde met impressionistische lyriek. Het leverde een in elk opzicht onconventioneel meesterwerk op.
Hoedenmaker en decorontwerper Christophe Coppens viert met Foxie! zijn debuut als operaregisseur.
Zijn aanpak is radicaal. Hij heeft een nieuw ‘totaalconcept’ gecreëerd. Het idee van de dierenopera kan hem niet boeien, zo zegt hij in een interview. Behoefte aan acteurs die dieren uitbeelden heeft hij niet. Daarom maakt hij er een confrontatie van tussen de ouder wordende mens en de jeugd. En brengt hij de actie over van het dorp en de wouden waar Janáček als een verliefde oude man zijn dagen doorbracht met het schrijven van zevenhonderd liefdesbrieven (die onbeantwoord bleven) over naar een moderne industriële omgeving. Vervangt hij erotiek door sex. En gaat het verhaal over female empowerment.
In plaats van een natuurlijke omgeving zien we op het enorme podium een loods waarin zich een kantoor vol beeldschermen bevindt en een kantine. De jachtopziener is nu de beveiligingsambtenaar van de loods. De dieren zijn jongeren geworden die bezig zijn met de ontdekking van hun seksualiteit en de wereld. Het vosje Bystroushka is veranderd in een jong meisje Foxie dat zich nieuwsgierig en met vallen en opstaan een weg naar volwassenheid baant. Omdat de titel de lading niet meer dekt, vervangt Coppens die door Foxie!
Op zich zeker een consequent doorgevoerd concept. Er werd bij de vormgeving zelfs een architectenbureau betrokken. Men koos ervoor om de hele breedte van het enorme podium te gebruiken, wat helaas de overzichtelijkheid niet ten goede komt. Bovendien staat dat podium bij tijd en wijlen zo vol en is het er zo druk met rondhuppelende jongeren op weg naar volwassenheid dat je moeite hebt om de solisten te traceren in de chaos. Less is more. Janáček heeft die drukte helemaal niet nodig.
Coppens laat zich met zijn rauwe regie niets gelegen liggen aan Janáčeks subtiele, impressionistische op volksmuziek geïnspireerde klankwereld. Die is bijzaak geworden.
Weg zijn de weemoed, de broeierige erotiek, de lyriek. Weg is het spel van sprookje en realiteit. Hier is alleen nog het realisme over. In zijn meest platte vorm, compleet met een in zijn bordeel rondrennende pooier voorzien van een geweldige kunstpenis. Moesten we geschokt zijn? Hij betuttelt de toeschouwer en laat niets meer aan de verbeelding over. Hij brengt daarmee het Sluwe Vosje vakkundig om zeep. Arrogantie, egotripperij of onervarenheid? Je kunt er alleen maar naar raden.
Als je vermoeid van alle drukte op het podium even je ogen sloot, kwam het vosje gelukkig toch nog tot leven, geholpen door een alleszins overtuigende cast met de jonge Nederlandse sopraan Lenneke Ruiten, baritonnen Andrew Schroeder en Vincent le Texier als uitblinkers.
Dirigent Manacorda had het Symfonieorkest van de Munt goed in de hand. Heel subtiel ging het er echter niet aan toe, zeker niet bij de violen, maar misschien was de zaalversterking daar debet aan. Aan de houtblazers lag het niet. Die waren goed op dreef. Een speciale vermelding voor de contrafagot die bij vlagen voelbaar aanwezig was, zoals het hoort. Heel mooi!
- WAT: Foxie!
- WIE: Janáček, Manacorda, Lenneke Ruiten, Andrew Schroeder, Vincent le Texier
- WANNEER: 19 maart 2017. Nog te horen 21, 23, 25, 28, 30 en 31 maart
- WAAR: De Munt – Tour en Taxis, Brussel
- Foto: ©De Munt
