Phaidon/Terra gaf het boek van Anthony Eastmond uit in Nederlandse vertaling. In zijn rijk geïllustreerd boek vertelt Eastmond het verhaal van Byzantium en het vroege christendom in 300 kunstwerken en creëert hij het gedroomd decor bij wat we ons moeten voorstellen als vroeg christelijke kerkmuziek.
Belangrijke geschiedenis
Het Byzantijnse Rijk was officieel het resterend oostelijk deel van het oorspronkelijk Romeinse Rijk na de val van het westen in 476. De eigenlijke splitsing van het Rijk gebeurde in 284 door Diocletianus en definitief vanaf 364. Vanaf dan regeerde Flavius Valentinianus nl. over het West-Romeinse Rijk en zijn broer Flavius Julius Valens over het Oost-Romeinse Rijk. In het jaar 330 had keizer Constantijn de hoofdstad trouwens reeds verplaatst van Rome naar Byzantium aan de Bosporus, het latere Constantinopel, het Istanboel van vandaag. Beroemde en belangrijke Byzantijnse keizers waren Constantijn, Justinianus, Theodosius en Valentianus en de leden van de door de twee laatsten gestichte dynastieën. Beroemde keizerinnen waren de actrice Theodora (cfr. mozaïek uit het koor van San Vitale in Ravenna), haar nicht Sophia, Agnes van Frankrijk, dochter van de Franse koning Lodewijk VII, en Giovanna (Anna) van Savoy, kleindochter van onze eigenste, Dietse minnezanger hertog Jan van Brabant! Ten tijde van de vijf laatste keizers Paleologen (1376-1453), kwam het Oost-Romeinse of Byzantijnse Rijk meer en meer in handen van het islamitisch Ottomaanse Rijk van Osman I. Hij zorgde voor de indrukwekkende uitvergroting van een Seltsjoeks sultanaat in Anatolië en maakte, met zijn indrukwekkend leger bestaande o.a. uit Arabieren en Perzen op de vlucht voor de oprukkende Mongolen, op zijn beurt een einde aan het Byzantijnse Rijk. Door het huwelijk van grootvorst Ivan III van Moskou met Sophia Palaeologus, de nicht van de laatste Byzantijnse keizer Constantijn XI, begon en groeide de overtuiging dat de Moskovitisch Russische cultuur de rechtmatige, orthodoxe opvolger en erfgenaam was van het oorspronkelijk christendom van het Byzantijnse Rijk. Dit verklaart de gelijkenis tussen de mysterieuze iconen en de oude, Byzantijnse mozaïeken, en de treffende gelijkenis tussen de meerstemmige, vocaal-religieuze, Slavisch-orthodoxe muziek en de archaïsche gezangen van de Byzantijnse ritus.
Byzantijnse samenzang
De traditie van het typisch, gemeenschappelijke sacraal gezang van de christelijk orthodoxe kerken werd ontwikkeld in de kerken en kloosters van vroeg christelijke steden als Alexandrië en Antiochië in Byzantium. Hoewel de muziekgeschiedschrijving het gezang van de eerste christelijke kerk beperkte tot het gregoriaans en de Byzantijnse ritus aanvankelijk enkel een vermelding kreeg onder de vroeg christelijke kerkmuziek, is de twee laatste decennia uit musicologisch onderzoek gebleken hoe belangrijk en bepalend het samen zingen binnen de Byzantijnse ritus wel was. De eerste christelijke kerken hadden alle hun eigen lokale ritus. Naast de Byzantijnse die verder gezet werd in de Mozarabische of West-Gotische, waren er de Gallicaanse, de Ambrosiaanse in Milaan en de Beneventaanse in de regio die we vandaag kennen als Zuid-Italië. In zijn boek De glorie van het Byzantijnse rijk en vroege christendom, vertelt auteur Anthony Eastwood het achterliggend verhaal rond 300 kunstwerken die alle in prachtige kleurfoto’s staan afgebeeld.
Naar het voorbeeld van de engelen
Uit de Bijbelboeken Jesaja, Ezechiël en Exodus, uit geschriften van vroege kerkvaders en liturgische verhandelingen uit de 4de tot 7de eeuw, blijkt dat het fenomeen zingen oorspronkelijk overgeleverd is aan de gelovigen door de engelen. Het Amen en Halleluja, het Sanctus en het Gloria werden nl. oorspronkelijk gedacht als door de engelen gezongen hymnen aan de Schepper. Naar hun voorbeeld ontstond en groeide het idee van de actieve deelname van de biddende geloofsgemeenschap aan het loven en prijzen door het gereciteerd zingen van hymnen, responsoriën en psalmen. Dit in tegenstellig tot het latere gregoriaans, melodisch gezang, dat eenstemmig was en gezongen werd door de priester of de monniken.
Een rijk geïllustreerd kunstboek
Het boek van Anthony Eastmond neemt u als lezer mee door de rijke duizendjarige geschiedenis van het eind van het Romeinse Rijk tot aan het begin van de Renaissance, aan de hand van prachtige kunstwerken. Zijn bespreking bij foto’s van mozaïeken, muurschilderingen, paneelschilderingen, juwelen, textiel, munten, glaswerk en architectuur, biedt de gedroomde achtergrondinformatie bij de vocale rijkdom van de Byzantijnse ritus van weleer. Dat Anthony Eastmond, lector aan het prestigieus Courtauld Institute of Art van de universiteit van Londen, als specialist van Byzantium en van middeleeuwse kunst van Georgië en Armenië, de muziek negeert is onvergeeflijk, maar dat hij daarentegen alles in zijn sociale, religieuze en politieke context plaatst, maakt dat ik u dit prachtboek, voorzien van een chronologisch overzicht, een interessante, verklarende woordenlijst en een handig register, heel, heel warm kan aanbevelen.
