• Home
  • Over KC
  • Partners
  • Toevoegen evenement
donderdag, september 28, 2023
  • Login
Klassiek Centraal
  • Home
  • Nieuws
    • New Releases
    • Interviews
    • Gouden Labels
  • Recensies
    • Concerten
    • Cd & DVD
    • Evenementen
    • Boeken
  • In de kijker
  • Evenementen agenda
  • Partners
    • Partner worden
  • Meer informatie
    • Over KC
    • Wie is wie
Geen resultaat
Bekijk alle resultaten
  • Home
  • Nieuws
    • New Releases
    • Interviews
    • Gouden Labels
  • Recensies
    • Concerten
    • Cd & DVD
    • Evenementen
    • Boeken
  • In de kijker
  • Evenementen agenda
  • Partners
    • Partner worden
  • Meer informatie
    • Over KC
    • Wie is wie
Geen resultaat
Bekijk alle resultaten
Klassiek Centraal
Geen resultaat
Bekijk alle resultaten
Home Recensies Boeken

De Dialectiek van het Gesamtkunstwerk

door: Redactie
2 januari 2018
in Boeken, Recensies
Leestijd:4 minuten
A A
De Dialectiek van het Gesamtkunstwerk
Share on FacebookShare on Twitter

Auteur: Dirk Smulders

ookinteressant

Laserbombardement in het sloopwerk van Galina Oestvolskaja

Klinkende moderne feeërieën: Ne Me Touchez Pas

Filosoof Tomas Serrien over ervaring en betekenis muziek

Wie Richard Wagner (1813-1883) zegt, denkt behalve aan het ‘Leitmotiv’ ook spontaan aan het ‘Gesamtkunstwerk’. Over dit laatste schreef de musicoloog en filosoof Arne Herman een uitermate boeiend en zeer lezenswaardig boek onder de titel Gesamtkunstwerk: de Ontwikkeling van een Idee, Duitse Muziekesthetica tussen Verlichting en Romantiek (1750-1850). Het werk werd verzorgd uitgegeven bij Peeters Publishers (Leuven) en is in alle opzichten een pareltje in het aanbod van de uitgeverij.

Herman neemt ons, 140 blz. lang, mee op een filosofische reis naar de scharnierperiode tussen de Verlichting en de Romantiek. Makkelijk is de tekst niet, maar de eloquentie van de auteur maakt veel goed, al blijft een zekere voorkennis van het filosofisch begrippenkader geboden. Vertrekkend vanuit de dialectische tegenstelling tussen het rationalisme (Descartes, 1596-1650) en het empirisme (Locke, 1632-1704) worden in het eerste hoofdstuk de epistemologieën (kenleer) van Alexander Baumgarten (1714-1762), Immanuel Kant (1724-1804) en Ernst Theodor Amadeus (E.T.A.) Hoffmann (1776-1822) met elkaar vergeleken. Centrale vraag betreft hier de kenbaarheid van de werkelijkheid.

Baumgarten en Kant synthetiseren, elk op eigen wijze, de kloof tussen de aangeboren (a priori) logica van het verstand (rationalisme) en de zintuiglijke kennis van een mens die nog slechts kan gezien worden als een vergaarbak van waarnemingen (empirisme). Bij Baumgarten leidt dit tot een bipolair kennisveld van een hogere ratio (logica) en een lager “irrationeel” kennisveld (aesthetica) dat evenwel, indien logisch opgebouwd en niet contradictorisch an sich, via associatie ten dienste kan staat van de hogere ratio (estheticologica). Bij Kant echter wordt een ondoordringbaar schot geplaatst tussen de universele ratio en de irrationele “bodem van de ziel” (fundus animae). De wereld wordt bij Kant onkenbaar en enkel te betreden via een gecategoriseerde (ratio) zintuiglijkheid. Dit Kantiaans schot drijft Hoffmann tot waanzin! Om aan die waanzin te ontsnappen ontwikkelt hij het serapiontische principe dat het irrationele niveau, gekoppeld aan het Kantiaanse Sublieme, in staat stelt om de toeschouwer, via een poëtische exaltatie, boven zichzelf te laten uitstijgen en de grenzen tussen het rationele (ware) en het irrationele (onware) te slechten.

Dat het serapiontische principe van Hoffmann aanleiding geeft tot een completer begrip van de werkelijkheid, zag ook Richard Wagner in. Toegepast op de kunsten kwamen beiden tot een ‘kunstenhiërarchie’ waarvan de muziek de hoogste was. In het tweede hoofdstuk wordt deze hiërarchie verklaard via de Wagneriaanse, op Hegel (1770-1831) gebaseerde, dialectische methode. Wagners denken kreeg nochtans pas diepgang door het idealisme van Arthur Schopenhauer (1788-1860). Als ideaal schuift Wagner de Atheense polis onder Perikles naar voor. In de Griekse tragedie ziet hij een absoluut hoogtepunt dat, alle kunsten met elkaar versmeltend, samenviel met de Griekse democratie (gemeinsamkeit). Aldus wordt de toeschouwer in die homogeniteit van kunst en staat een spiegel voorgehouden. Sindsdien zijn de kunsten echter in verval (Verfallsgeschichte): zij spreken niet meer uit één mond, maar gingen “egoïstisch” hun eigen weg. De kunst “op zich” werd niet meer gediend, maar secundaire broodheren (Christendom) die de artistieke vrijheid inperkten en de kunst hersmeedden tot een vorm van slavernij. Wél vervolmaakten de kunsten zich ondertussen op eigen terrein zodat ze in Wagners tijd opnieuw in elkaar kunnen vloeien tot gesamtkunstwerk, dat dan weer enkel “af” kan zijn zo de kunsten ook openlijk (Öffentlichkeit) weten te sporen met het maatschappijtype (sociale dimensie). Ziedaar het Wagneriaanse Kommunismus (nieuwe vorm van gemeinsamkeit) dat niet anders te begrijpen is.

Hermans boek laveert, evenzeer dialectisch, langsheen thesen en anti-thesen van een esthetisch denken, maar stopt niet bij de Wagneriaanse synthese. Wagners denken wordt in het derde hoofdstuk ook afgezet tegen het formalisme van Eduard Hanslick (1825-1904) – groot criticus van Wagner – en tegen de latere verfijningen van zijn filosofisch werk door bv. Arthur Seidl (1863-1928) of Susanne Langer (1895-1985), wat Wagners werk nog steeds een actuele dimensie geeft, ook op maatschappelijk vlak.

Arne Herman schrijft beklijvend en fungeert als ervaren gids in dat vitale landschap op de grens tussen verlichting en romantiek. Toch twee kleine detailopmerkingen. In de korte (politieke) biografie van Wagner, aan het begin van het tweede hoofdstuk, wordt soms ietwat slordig met termen omgesprongen: zo wordt Pierre-Joseph Proudhon (1809-1865) bij het ‘communisme’ ingedeeld, terwijl toch eerder het “anarchisme” hem op het lijf stond geschreven. Voorts blijft het vreemd dat nergens in het boek de esthetica van Johann J. Winckelmann (1717-1768) de revue passeert. Winckelmann zag, net als Wagner, het Atheense veld in de 5de eeuw v.C. als bakermat en hoogtepunt van de (beeldhouw)kunst, doch kon via z’n edle Einfalt en stille Grösse van de op contour en begrip scherpgestelde sculpturen niet aan Kant ontkomen. Een vergelijking van beide esthetica’s had, naar mijn oordeel, interessant en verduidelijkend geweest. Het blijven echter detailopmerkingen over een pittig, intellectueel uitdagend en vlot geschreven boek. Antidotum tegen de vloed aan knip-en-plak-uitgaven die het boekenbedrijf tegenwoordig teisteren. Een aanrader dus!


  • WAT: Gesamtkunstwerk: de Ontwikkeling van een Idee. Duitse Muziekesthetica tussen Verlichting en Romantiek (1750-1850)
  • AUTEUR: Arne Herman
  • ISBN: 978-90-429-3519-8
  • UITGEVERIJ: Peeters Publishers, Leuven, 2017

     

    1 of 1
    - +

    1.

Tags: Arne HermanDirk SmuldersPeeters PublishersRichard Wagner (1813-1883)Romantiek
Vorig artikel

Salonkunst met poëtische meerwaarde

Volgend artikel

Andrea Chenier – Teatro alla Scala

Redactie

Redactie

Ook interessant:

Bruckner: Symphony No.8
New Releases

Bruckner: Symphony No.8

2 september 2023
Brahms: Violin Sonatas
New Releases

Brahms: Violin Sonatas

26 augustus 2023
217 | Auner & Flieder
New Releases

217 | Auner & Flieder

17 augustus 2023
Kurpinski / Moniuszko / Noskowski
New Releases

Kurpinski / Moniuszko / Noskowski

11 juli 2023
Nixon: Orkestwerken Vol.3
New Releases

Nixon: Orkestwerken Vol.3

6 juli 2023
Tragiek met een boodschap van vrede
Concerten

Tragiek met een boodschap van vrede

27 mei 2023
Volgend artikel
Andrea Chenier – Teatro alla Scala

Andrea Chenier - Teatro alla Scala

Hommage aan Alberto Zedda

Hommage aan Alberto Zedda

Songs for the Crossing

Songs for the Crossing

Blijf op de hoogte

Blijf op de hoogte

Abonneer je vandaag op de nieuwsbrief van Klassiek Centraal net als 3771 andere lezers, en blijf wekelijks op de hoogte van de nieuwste artikelen.

één e-mail per week op donderdag

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Categorieën

  • Boeken (231)
  • Cd & DVD (845)
  • Concerten (893)
  • Evenementen (429)
  • Gouden Labels (55)
  • In de kijker (30)
  • Interviews (114)
  • New Releases (406)
  • Nieuws (647)
  • Opinie (23)
  • Recensies (2.054)

Klassiek Centraal is het magazine voor klassiek Muziek, Opera & Dans in Vlaanderen. Klassiek Centraal wordt volledig gemaakt door vrijwilligers. 

Wilt u ook meewerken aan Klassiek Centraal stuur ons dan een bericht via redactie@klassiek-centraal.be

Blijf op de hoogte:

Wekelijks (op donderdag) verstuurd Klassiek Centraal een overzicht van alle gepubliceerde artikelen. Schrijf je snel hiernaast in om niks te missen.

Geen resultaat
Bekijk alle resultaten
  • aaa radiotest
  • Advertenties voor schrijvers
  • Cookiebeleid (EU)
  • Dashboard
  • Evenementen agenda
  • Evenementen lijst
  • Event ingeven
  • Home 1
  • Home 2
  • Home 3
  • Links
  • My account
  • Nieuws
  • Organizer Dashboard
  • Over KC
  • Partner worden
  • Partners
  • Privacy verklaring
  • Shop
  • Single event
  • Submit Organizer Form
  • Submit Venue Form
  • test
  • Thank you!
  • Venue Dashboard
  • Vrijwilligers gezocht!
  • Wie is wie
  • Wij bieden aan

© 2020 Klassiek Centraal VZW - Varkensmarkt - 2800 Mechelen - Design en hosting Kyzoe.be.

Welcome Back!

Login to your account below

Forgotten Password?

Retrieve your password

Please enter your username or email address to reset your password.

Log In
Cleantalk Pixel

Add New Playlist

Deze website gebruikt cookies om optimaal te functioneren. U vindt onze privacy policy en cookie verklaring hier.