*** Ik haal als intro voor deze recensie graag een citaat aan van dirigent Mikhail Tatarnikov uit het laatste Muntmagazine: “Ik zou Dmitri Tcherniakov graag eens Demon zien regisseren: hij kan erg op de details werken, voelt de nuances en gaat altijd op zoek naar de dramatische acteur in een operazanger.” De opname van De bruid van de Tsaar van Nikolai Rimsky-Korsakov, gemaakt in de Staatsoper in Berlijn, illustreert dit uitstekend.
*** Ik haal als intro voor deze recensie graag een citaat aan van dirigent Mikhail Tatarnikov uit het laatste Muntmagazine: “Ik zou Dmitri Tcherniakov graag eens Demon zien regisseren: hij kan erg op de details werken, voelt de nuances en gaat altijd op zoek naar de dramatische acteur in een operazanger.” De opname van De bruid van de Tsaar van Nikolai Rimsky-Korsakov, gemaakt in de Staatsoper in Berlijn, illustreert dit uitstekend.
Deze dvd-opname is de eerste die er van deze opera gemaakt wordt. Uiteraard behandelt de opera een passage uit de mythische Russische geschiedenis. Het gaat hier over de vreemde gebeurtenissen toen Ivan de Verschrikkelijke zijn bruid wilde kiezen tussen 2000 vrouwen uit de burgerstand. Marfa, de uitverkorene, stierf kort na het huwelijk.
Spannende sfeer
Het is vooral in het tweede en derde bedrijf van de opera dat de regie in alle eenvoud maar tegelijk intens inzoomt op de fijne details in de relaties tussen de personages. In het hedendaags en dagdagelijks decor van een huiskamer met TV zit veel sfeer. De kamer wordt soms bekeken vanuit het raam dat in een groter decorkader zit. Er is een heen en weer tussen binnen en buiten, de fijne belichting en details zoals de verkreukelde broek en pullover van de vader, de vaas met bloemen: het geeft iets heel alledaags aan het tafereel maar het schept tegelijk een spanning over wat er te gebeuren staat.
In het tweede bedrijf maakt de passage met de jaloerse Lyubasha een beangstigend effect, sluipend langs de kale muur met het dunne schijnsel van een streep licht door de gordijnen van het huiskamerraam. Als de boze geest van het stuk verkoopt ze haar liefde aan de dokter Bomelius voor een gifdrank voor Marfa. In die kamer heeft in het derde bedrijf ook het huwelijksfeest van Marfa met Ivan Lykov plaats, verstoord door de vergiftiging van Marfa door de jaloerse rivaal Grigory Gryaznoy, die het gif van Lyubasha gekregen heeft. Dan volgt de fatale mededeling dat de tsaar Marfa als bruid heeft gekozen, een scène met een hallucinante dreiging die ook overtuigend in de muziek klinkt.
De idyllische woonkamer in het burgerlijk huis contrasteert Tcherniakov met een technisch-cinematografische aanpak waarbij de opera gespeeld wordt alsof er een filmopname gemaakt wordt met takes en cuts. Het maakt het verhaal complex en verwarrend. De zoektocht van de tsaar wordt er als een digitaal proces in voorgesteld: via chatten wordt de keuze van een mogelijke bruid beslist. Ik vind deze fragmenten in de opera niet geslaagd. Dat is het geval tijdens de ouverture, het eerste bedrijf met het feest van de Opritschniks en het laatste bedrijf, waarin Marfa als bruid van de tsaar dodelijk ziek wordt, Lykow onder foltering de vergiftiging bekent en terechtgesteld wordt en Gryaznoy zijn schuld bekent en de gifmengster Lyubasha doodt.
Muzikaal overtuigend
De bezetting biedt enkele fantastisch mooie zangers, die trouwens – zoals het bovenstaand citaat laat verstaan – hun rol ook als acteur perfect tot leven brengen. Olga Peretyatko is een stralende Marfa: een spontaan en lieftallig meisje die inderdaad iets van een filmster heeft. Haar stem klinkt fris en kleurrijk, ze heeft prachtige hoge noten en een kristalheldere open klank. Zonder haperen buigt ze vocaal in alle mogelijke emoties en kronkels naargelang ze onrust, angst, hoop, vrolijkheid of melancholie uitdrukt. Een heerlijk personage met fantastische vocale beheersing. Haar geliefde is tenor Pavel Cernoch, een mooie verschijning en een knappe stem. Anatoli Kotscherga zingt met een nog steeds mooie, volle bariton zijn sympathiek figuur van haar vader. Johannes Martin Kränzle (Gryaznoy) is een echte karakterzanger, die met mooie basbariton zingt, maar in de hoge noten wel eens moeizaam klinkt. De heks-achtige figuur van Lyubasha wordt door Anita Rachvelishvili gezongen met diep slavisch timbre en melancholische toon. Ze heeft een prachtige aria in het eerste bedrijf en haar scènes met de dokter en met Gryaznoy zijn adembenemend. Hoewel een kleine partij, verdient de rol van Anna Tomowa-Sintow beslist een vermelding. De ondertussen 74-jarige Bulgaarse sopraan zingt met heldere en vaste stem en met tijdloze elegantie de grootmoeder van Marfa. Daniel Barenboim loodst met vuur en vlam en vooral met sterke dramatische zin het koor van de Staatsoper en de Staatskapelle Berlin doorheen deze misschien wel ongewoon intimistische Russische opera.
