Het zijn twee vrienden die het beste met elkaar voorhebben én met Beeldenstorm, de Brusselse organisatie waar ze al zovele jaren mee hun schouders onder zetten. Nik Honinckx is de artistiek directeur, a rebel with a cause die niet houdt van eenheidsworst, maar net vindt dat we meer friet moeten eten. “We proberen het hier zo min mogelijk op een schooltje te laten lijken.” Sinds de oprichting van de vzw op 10 oktober 1999 adviseert Herman Lemahieu de programmatie op de ‘dienst ernstige muziek’. “Alleen goede muziek interesseert mij, en álle genres kennen goede muziek.” Naast visitekaartjes werden er op deze vooravond ook sprankelende herinneringen uitgewisseld en onuitgegeven livemuziek van George Onslow en Beethoven beluisterd. “Er rust vaak een taboe op kunst, maar net zo leer je op een niet-alledaagse manier opmerkzaam zijn.”
Achter een gesloten deur, op enkele stappen van metro Clemenceau, langs de steenweg op Mons in hartje Kuregem: dáár bevindt zich Beeldenstorm. Het is een buurt die het dagelijks te verduren krijgt, in bijna niets te vergelijken met de voetballerij die even verderop in Anderlecht van zijn pluimen laat. Te midden van dit fragiele sociale weefsel en de heersende kansarmoede zet deze werkplaats zich dag in dag uit in om met en in deze “transitwijk” creativiteit en verbeelding aan te wakkeren. “Een beetje zoals La Maison des Cultures et de la Cohésion Sociale in Sint-Jans-Molenbeek”, zo weet een welingelichte Brusselaar mij enkele dagen na mijn bezoek te vertellen. Naast de beeldende kunsten worden hier ook verschillende andere disciplines en activiteiten met veel enthousiasme beoefend. Jonge en iets minder jonge mensen leven zich uit met keramiek, was en keukengerei, in naaiateliers, de drukkerij of tijdens ‘een op maat geknipt dasje poëzie’. Warempel, er is zelfs een professioneel omkaderde muziekstudio.
Twee geadopteerde Brusselaars
Nik Honinckx is zelf plastisch kunstenaar en graficus. De oprichter van Beeldenstorm werd nu bijna tweeënzestig jaar geleden naar eigen zeggen “in Tienen te vondeling gelegd”. Het gezin stond nogal argwanend tegenover kunst en cultuur. Men had er geen hoge pet van op. Kort voor haar dood vroeg Mama Nik toch nog eens van: “wanneer ga jij eens werken?” En dus ontvluchtte Honinckx wat ook vandaag nog bekendstaat als een hoeksteen van ‘de marginale driehoek’, waar cultuur enkel door een elite van rare snuiters werd beleefd. En hoe? “Er was zelfs geen bioscoop meer in Tienen, om u maar een idee te geven …” Uit de regen, maar niet uit de drop, begon voor Nik een zwerftocht langs allerlei statuten: “BTK, DAC, gesco, … Het was echt een tijd van zware werkloosheid. U kan zich dat moeilijk inbeelden, maar mensen vroegen vrijstelling van stempelcontrole in de ijdele hoop om toch maar ergens werk te kunnen vinden.” En of werk een zinvolle invulling moet geven aan onze dagen. Uiteindelijk belandde hij op de Dienst Cultuur van de Vrije Universiteit Brussel (VUB). “Dat is mijn plek geworden van waaruit ik Brussel en mijn vrouw heb leren kennen. Zij heeft Beeldenstorm mee opgericht en houdt zakelijk meer dan één oogje in het zeil.” (lacht)
In vergelijking met Nik heeft Bruggeling Herman Lemahieu (°1942) naar eigen zeggen “geluk gehad”. Na studies aan de conservatoria van eerst Brugge en daarna Gent, zat de kloeke zeventiger na afloop van zijn legerdienst met “l’embarras du choix”. De hoornist kwam in aanmerking voor drie examens: verder als muzikant het leger in, misschien terug naar het Gentse en de opera aldaar of aan de slag bij de toenmalige BRT? Hij kon van de kazerne meteen richting de publieke omroep om er eerst in het kamerorkest en nadien als solist in het Groot Symfonieorkest van de RTB-BRT – dat is een voorloper van Brussels Philharmonic – zijn instrument te bespelen. Dat kon toen nog enkel als Belg (van goed gedrag en zeden). Maar je moest dan ook wel een taalrol kiezen, Nederlands of Frans, alvorens de jury na te zeggen … Plechtig: “Ik wens de jury een goede voormiddag.” (gegniffel) De test beklonken, stond Herman plots bij Flagey op de dorpel: aan het begin van een lange carrière in dat schitterende omroepgebouw en bij het Belgisch Blaaskwintet. Een rijkgevulde loopbaan die ook van hem een geadopteerde Brusselaar maakte, met tussendoor regelmatig een optreden in de (verre) buurlanden en tournees in Taiwan en Japan.
Vrijzinnige koffiecantate
Het zal u allicht niet verbazen, maar een organisatie als Beeldenstorm is … een vrijzinnige vereniging. Niet dat ‘pilarenbijters’ in deze sociaal-artistieke werkplaats niet welkom zijn, integendeel. Iedereen die zich niet opdringt, verdraagzaam en ‘van goede wille is’, krijgt in dit huis een godendrankje van het merk Pupitre aangeboden. “We zijn niet fanatiek; willen dat de zon voor iedereen schijnt”, voegt Nik er voor de duidelijkheid aan toe. “Ik heb ook altijd goed kunnen werken met het kabinet van Jos Chabert bijvoorbeeld.” Herman lacht: “Zelfs de pastoor is hier onlangs nog richtlijnen komen geven.” Maar het is wel dankzij dat vrije denken dat Nik en Herman elkaar ontmoet hebben. Ondertussen kennen deze “natuurfanaten” elkaar al meer dan
twintig jaar. Op muzikaal gebied ziet Nik in Herman een “leermeester”. En dat gaat veel breder dan enkel het ‘ernstige’ werk. Lemahieu: “Alleen goede muziek interesseert mij, en álle genres kennen goede muziek.” Ook diens vergelijking met eten is een even eenvoudige als geestige openbaring: “vis kan goed klaargemaakt zijn, maar als je hem niet lust, tja … Hoe dan ook is de kamermuziek mij zeer dierbaar, met al het talent dat vandaag de kop opsteekt.”
“Eén van de allereerste producten die we met Beeldenstorm samen gerealiseerd hebben, was de koffiecantate van Bach met Machteld Willems als sopraan”, vertelt Honinckx. Toen reeds onder het opvallend geïnteresseerde en zelfs goedkeurende oor van de hiernaast gelegerde, schoolgaande en voetballende jeugd. Concerten inrichten was een gok. Maar een mens moet in zijn leven al eens iets wagen. Durven. Springen. Spreken: “En het is altijd ook een kwestie van de manier waarop je iets brengt natuurlijk. Eigenlijk proberen we het hier zo min mogelijk op een school te laten lijken”, klinkt het schalks. De beslissing om een piano aan te kopen, was een financiële dobber. “Maar je hoort dan dat instrument, en prikkelt zo de nieuwsgierigheid die we ook bij kinderen willen opwekken.” De uitbouw van een heuse opnamestudio was een belangrijke volgende stap, waarna zowel musici als publiek volgden. De filosofie van het huis is duidelijk: “Er rusten vaak vele taboes op kunst, maar net die is bijzonder leerzaam. Je leert jongeren op een niet-alledaagse manier luisteren en opmerkzaam zijn.”
Pottenkijken en opnames maken
Beeldenstorm probeert aan kinderen en volwassenen mee te geven hoe fantasie werkt. Honinckx: “We zoeken bewust kunstenaars op die in hun potten willen laten kijken. Die tools in handen willen geven van de amateurs en liefhebbers in de beste betekenis van het woord om hen een stuk mee te laten creëren. Terwijl wij van in de coulissen een oogje in het zeil houden en bijsturen waar nodig.” Hoe kan je via “creatieve intelligentie” omgaan met tegenslag bijvoorbeeld, iets leren en vervolgens verdergaan. Dat gebeurt meestal niet door meteen naar oplossingen te zoeken, maar wél door even te dwalen en dan eerder onverwachts iets tegen te komen. “We laten ons dus het liefst verrassen … Waarom moeten de zaken altijd in een rechte weg lopen”, vraagt Nik zich af, “terwijl je ook een omweggetje kan maken en openstaan voor wat er plots op je pad komt.”
Het is iets waar we samen op klinken. Net als op het feit dat deze vereniging er sinds 1999 steeds opnieuw in slaagt om rond te komen. Met zijn succesvol huiswerk toont Beeldenstorm jaar na jaar aan dat dit initiatief bestaansreden heeft. “Naast eigen inkomsten uit de drukkerij, het lasatelier en de audiovisuele dienst bijvoorbeeld, steunen we op drie pijlers”, legt Honinckx uit. “Het Stedenfonds van de VGC financiert alles wat vrijetijdsbesteding en kunsteducatie is. Daarnaast rijden we tijdens de lesuren tandem met leerkrachten en kinderen, waardoor we dus ook een bescheiden vergoeding uit de onderwijsmiddelen ontvangen. Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest ondersteunt ons ten slotte in onze sociaaleconomische activiteiten, waarbij we werken met begeleiders.” Beeldenstorm trekt mensen zonder werk aan die iets komen leren en een arbeidsattitude wordt bijgebracht. “Dat is niet altijd evident.” Sommigen zitten vast in een vicieuze cirkel, anderen liepen een veroordeling op, … “Er zijn natuurlijk ook mensen die heel graag willen werken, en vaak enorm dankbaar zijn om de kansen die Beeldenstorm biedt. Op die manier betalen de mensen die in de sociale economie actief zijn in feite een stukje van de opnames die hier gemaakt worden.”
Passie als zalf/offerande
Er is ook in Brussel echt een nood aan uitgeruste repetitieruimtes waar onder andere muzikanten zonder te storen én ongestoord kunnen werken. “We krijgen veel aanvragen, zowel van 
studenten conservatorium als van academies om hier hun ding te komen doen”, klinkt het bij Herman. “Maar we hebben ook een naaiatelier waar grootmoeders uit de buurt naartoe komen”, vult Nik aan. “Dat is misschien niet de meest artistieke poot, maar: door die machines ter beschikking te stellen, beleven ook die vrouwen andere dingen … Dat is een belangrijk intergenerationeel aspect van onze werking. Zo willen we laten zien hoe we met de kinderen aan de slag gaan. Ze verschieten dan hoe geboeid zij meestal zijn, wat ze al goed kunnen en zo. Hoe jonge mensen via creativiteit, kleuren et cetera hun gevoelens kunnen uiten.” En zo kan gras ook een rode kleur – nota bene één van de twee lievelingskleuren van Lemahieu – krijgen. Of geel. Of, waarom ook niet, oranje. “Je moet tegen ons maar eens zeggen: dát mag je niét doen.” (gelach) “100% tolerantie.” Als in Yin voor Yang. Beide heren lachen hartelijk met te veel betutteling, knikken kritisch instemmend en omarmen het verschil. Vooral dat.
Met hun werking rond klassieke en andere muziek plant Beeldenstorm ook zaadjes. “Klassiek is zeker óók iets voor oudere mensen, omdat vele er pas op een latere leeftijd toe komen. En dus vormen de seniorenverenigingen uit het Brusselse ondertussen een trouwe aanhang. Zo duiken er nadien soms ook in BOZAR en Flagey bekende gezichten op”, licht Herman toe, die verder natuurlijk ook mond-aan-mondreclame maakt en goed beseft: “Je moet het publiek soms naar binnen sleuren. Er kan dus altijd nog meer gebeuren. Maar als je iets met passie doet, dan wordt daarover gesproken … We krijgen hier vaak studenten over de vloer die echt leven voor hun kunst.” “Passie is voor mij een beetje als zalf, iets wat je sterk maakt nadat je een aantal keer op je gezicht bent gegaan”, getuigt Nik. “Iemand die passie heeft, brengt veel offers om die passie te beleven en een bepaald stadium te bereiken.” Kunstenaars laten ook zeer moeilijk los, weten van geen ophouden. Herman is er volgens Nik een zeer goed voorbeeld van, met al de engagementen die hij tot op vandaag nog achter de schermen opneemt, onder meer als voorzitter van de Schoolraad van de kunsthumaniora Brussel.
“Bijna mee op de scene”
Van een vierde wand tussen publiek en artiest is bij Beeldenstorm geen sprake, en dat is eerder zeldzaam. Als toehoorder zit je in de muziekstudio vlakbij de uitvoerders. “Je zit bijna mee op de scene, en kan met hen achteraf een praatje slaan”, zo werd ook na het concert van het St. George Quintet vanavond wederom duidelijk. “Wat misschien minder geweten is”, vertelt Herman, “is dat we ook samenwerken met Klara en Musiq’3. Zo is op 9 december vorig jaar de halve finale van de SUPERNOVA-wedstrijd 2019 hier doorgegaan, onder andere in aanwezigheid van pianist Jan Michiels. De finale vond uiteindelijk in het Paleis voor Schone Kunsten plaats. Eén van beide finalisten, het Trio Aries, zal in onze studio binnenkort een cd opnemen.” De band tussen Beeldenstorm en deze jonge talentenwedstrijd is hecht, zo blijkt eveneens uit de andere ensembles die hun opwachting maken. “Enkele weken geleden hebben we hier het Urban Piano Quartet gehad, en dat was echt schitterend. Zoiets heb ik nog niet veel gehoord”, herinnert Nik zich. “Dat kwartet is internationale klasse. Langs alle klanten”, beaamt ook Herman resoluut. “De gedrevenheid waarmee zij spelen. En dan nog mooi, juist, muzikaal!”
Lemahieu beschikt na al die jaren over vele relaties in de (ernstige) muziekwereld. “Hij is op dat vlak echt de sleutelfiguur met een goede neus voor talent. Wat mij heel erg verbaasd heeft, is dat we hier twee platenlabels over de vloer gekregen hebben die met ons in zee willen”, verklapt Nik. “Eén van hen was Warner Classics, de andere is Etcetera Records”, vult een fiere Herman aan. Het was hij die via zijn contacten bij de VRT twee uitstekende opnametechnici binnenbracht, en dat wordt dus naar waarde geschat. Ook door ensembles als het St. George Quintet dat straks een soort try-out houdt voor concerten later dit jaar, met muziek van George Onslow – zijn strijkkwintet bijgenaamd ‘The Bullet’ – en Ludwig Van Beethoven – een arrangement van diens ‘Kreutzer’-sonate voor viool en pianoforte. “Ik moet nu stilaan denken aan de voortzetting van Beeldenstorm na mij, en dat is geen makkelijke opdracht”, gooit Nik er plots achteraan. “Daar zijn we nu toch al een beetje voor aan het zoeken. Want als medestichter van het verhaal kom je met je gewone uren niet toe. Naast de vaste invulling van de job doen wij veel vrijwillig.” “Niet in het minst ook de vrouw van Nik”, zo wil Herman graag nog eens benadrukken. Bij Beeldenstorm werken ondertussen zo’n twintig mensen. Het gaat dus om personeelsbeheer, loonadministratie en btw-verplichtingen. “Ik heb ooit een gedichtje voor mijn madam gemaakt”, zegt Nik: “Ik noem je zeven dwergen … En ja, ze kan echt héél veel.”
Nik houdt niet van lange toespraken, ook niet tijdens nieuwjaarsrecepties. Tegendraads schrijft hij liever elk jaar een kort nieuw-jaar-gedicht. Voor 2020 luidde het onder meer als volgt. Een betere uitleiding kan een mens nu gek genoeg moeilijk citeren:
dag kandelaar
drager van het licht
de lont aan ’t vuur gehouden
belichaamd in wat was
gedoofd in wat nog komen zal
- WAT: Bezoek aan Beeldenstorm vzw – “centrum van verbeelding” – géén doodernstige organisatie
- WIE: Nik Honinckx (artistiek en zakelijk directeur) & Herman Lemahieu (adviseur studio en producties en programmator op de ‘dienst ernstige muziek’)
- WAAR: Kuregem, Anderlecht, Brussels Hoofdstedelijk Gewest
- WANNEER: woensdag 19 februari 2020
- WEBSITE: http://beeldenstorm.be
