Johann Sebastian Bach heeft eigenlijk nooit zijn werk voor orgel kunnen spelen noch horen op het orgel dat hij wenste. Orgelbouwer Contius was een vriend van Bach, bouwde orgels zoals Bach het graag had en toch kwam het er niet van om zelf titularis van zo een orgel te worden.
Bach zelf is dood maar zijn geest leeft in de muziek verder en zal in de loop van 2017 meermaals in Leuven vertoeven. Tegen Pasen van volgend jaar zou er een nieuw speelklaar orgel moeten staan in de geteisterde Sint-Michielskerk. Een Amerikaans bombardement in 1944 takelde deze prachtige barokke kerk toe, onder meer het doksaal en orgel werden tot brokken herleid. Maar die onzalige vernieling kent nu een keerpunt. Het orgel is feitelijk al klaar: de karkas is gebouwd, de orgelpijpen liggen te wachten om te klinken. Eerst moet er echter nog een nieuw doksaal gebouwd worden en dat kan pas nadat er dringende stabiliteitswerken de zuilen die de kerk dragen, verstevigen. Het zal nog een jaartje duren vooraleer het orgel zelf kan gemonteerd worden op dat nieuwe doksaal. Eens gemonteerd, duurt het nog een viertal maanden eer het orgel echt concertklaar is. Het moet gedurende die maanden nog ‘acclimatiseren’, zeg dat het zich moet zetten naar de temperatuur, de vochtigheidsgraad en het gebouw.
Uniek orgel volgens Contius en toch niet uniek
Er is op dit ogenblik één volledig Contius orgel dat bespeelbaar is en dat mogelijk beantwoordt aan Bachs wensen. Bach heeft dit instrument echter nooit weten bouwen, hij was al bijna 25 jaar overleden toen in 1774 dit orgel, meteen het laatste van de bouwer, tot klinken kwam. Dit orgel staat in De Heilige Drievuldigheidskerk in Liepaja, een stad in Letland. Hoe dan ook, dit nieuwe orgel kan model staan voor wat Bach zijn droomorgel moest zijn en bovendien is het een type orgel dat ‘protestants’ en niet ‘katholiek’ klinkt. Het verschil ligt in de constructie van de pijpen die de protestantse orgels een meer bescheiden klank geeft, minder triomfantelijk. Orgelbouwers Joris Potvlieghe en Frits Elshout zullen u graag meer hierover vertellen. Misschien is een bezoek aan hun ateliers wel mogelijk en dan kunt u bij hen alvast een groot deel van de 100% handgemaakte orgelpijpen bij hen bewonderen. Zelfs het metaal is handmatig gegoten zodat er meer onzuiverheden inzitten en zo de hedendaagse industriële eenheidsklank vermeden wordt.
Het Contius project wordt ondersteund door de Contius Foundation die hiervoor speciaal in het leven werd geroepen. Wim Winters, Sigiswald Kuijken, Geert Robberechts en nog andere specialisten in de ‘oude muziek’ konden enkele juist geplaatste personen overtuigen om zich in te zetten voor dit orgel en zo hoorden we een voorzitter van de Contius Foundation als een volleerd orgelbouwer aan het woord. Is het hem zo vlot gelukt omdat hij – Jean-Pierre de Bandt – jarenlang pleitbezorger was? Hoe dan ook, het is goed mensen te vinden en te enthousiasmeren voor een project als dit om het management op zich te nemen. De juiste man op de juiste plaats leidde ertoe dat de nodige gelden zijn gevonden om dit voor ons land en eigenlijk de wereld bijzondere project te bekostigen.
Waarom is dit orgel in bouw wel en niet uniek en heeft het een belang van wereldformaat?
Het niet unieke is dat de gelijke van dit orgel bestaat. Het unieke is dat er nu een kopie van een Contius orgel gebouwd wordt die op zijn minst de kwaliteit van het bestaande orgel in Letland zal evenaren en mogelijk overtreffen. Een van de redenen hiervoor is dat het orgel in een kerk komt die beter geschikt is, qua ruimte, voor dit grote orgel. De kerk in Liepaja is niet zo groot. Uniek is ook dat er gekozen is om de oude constructiewijze getrouw na te leven. Dit maakt dat er zeer vele manuren nodig waren en nog zullen zijn tot dit orgel zal klinken.
Het nieuwe doksaal is zo opgezet dat koor en orkest in volle bezetting op dit doksaal kunnen plaatsnemen. Dit is op bijzonder weinig plaatsen mogelijk, alvast in ons land niet. Het was Sigiswald Kuijken die de tip gaf om het orgel op zo een doksaal zijn definitieve plaats te geven. De grote Bachpassies kunnen vanop het doksaal perfect uitgevoerd worden. De bouw van het nog op te trekken doksaal is zo voorzien dat het publiek de musici niet alleen zal horen, maar ook zal zien, ook iets uniek voor een doksaal.
Op de persvoorstelling van het project in de voormalige Predikherenkerk te Leuven, leerden we van schepen voor cultuur, mevrouw Denise Vandevoort, dat Leuven momenteel 60 orgels bezit. Niet elk van die instrumenten is nog bespeelbaar en deze die bespeelbaar zijn, zijn soms in zeer goede maar ook soms in bedenkelijke staat. Was een nieuw orgel dan nodig? Gezien de mogelijkheden die dit instrument schept: JA. Leuven kan dankzij dit orgel een Bachstad worden en het staat in de sterren geschreven dat er zich zeer veel activiteiten met en om dit orgel zullen ontwikkelen. Concerten, lezingen, congressen en zo meer zullen het nodige publiek van binnen- en buitenland aantrekken.
We wensen met onze voltallige ploeg medewerkers van Klassiek Centraal dat dit project mag schitteren en anderen inspirerend om al te veel verwaarloosde orgels in ons land nieuwe leven in te blazen en te herwaarderen. Je moet echt niet perse een kerkganger zijn om van orgelmuziek te genieten. U kunt wel raden dat onder meer prof. Katlijn Malfliet, voorzitter van de kerkfabriek van de Sint-Michielskerk meer dan in haar nopjes is. Wie niet?
