Works For Choir is een collectie van liederen dat de pluraliteit van Arvo Pärts oeuvre schetst. Mystiek minimalisme, stilte, zachte dissonanten, extreem langzame homofonie… bij Pärt gaat klankkwaliteit boven alles. Zonder zich tot de  virtuositeit te wenden, weet deze Estse componist sublieme klanken te componeren die een hele uitdaging zijn voor elk koor. Het Vilnius Municipal Choir Jauna Muzika en hun dirigent Vaclovas Augustina zullen hun huiswerk gehad hebben, maar het resultaat is een verzameling van hemelse muziek samengebracht op een cd.

Religieuze muziek in een seculiere wereld

De Este componist Arvo Pärt (°1935) werd als lutheraan geboren in tijden van de Sovjet-Unie waar elke vorm van godsdienst officieel verboden was. Een belangrijk keerpunt in zijn leven was zijn bekering tot de Oosters-Orthodoxe Kerk in 1972. Deze tweedeling weerspiegeld zich ook in zijn muziek.

De jonge Pärt begon zijn compositorische carrière in het neoclassicisme onder invloed van Russische componisten zoals Sergej Prokofjev en Dmitri Sjostakovitsj. Pärt verkende op deze manier verschillende stijlen en genres. Net zoals Stravinsky wendde ook Pärt zich tot Schönbergs dodecafonie en later ook het serialisme. Deze waren echter niet zo geliefd bij het regime en in 1968 kwam hij, vanwege zijn Credo, in aanvaring met het antireligieuze Sovjetregime. De Sovjetcensuur besloot deze vroege werken te verbieden. Na zelf ook artistiek op een muur te botsen, besloot Pärt zich te verdiepen in middeleeuwse gezangen en polyfonie uit de Renaissance. Dit was het begin van zijn tweede muzikale periode met spaarzame muziek — denk maar aan Für Alina (1976) en Spiegel im Spiegel (1978), — waarvoor hij nu bekend is.

Pärt is van de overtuiging dat religie een belangrijke rol speelt in alle processen van het leven zonder dat men zich daarvan bewust is. Net om die reden geeft hij toe dat religie een heel belangrijke rol speelt in zijn composities. Toch dient de muziek niet om religieuze of orthodoxe waarden over te dragen aan de luisteraar. In plaats daarvan kiest Pärt voor waarden die elk individu en elke persoon kunnen raken. Iedereen hoort wat hij of zij erin wil horen. De muziek transcendeert de betekenis van de componist en de tekst. Ze bevat een soort universeel toegankelijke spiritualiteit die iedereen kan aanspreken ongeacht iemands achtergrond.

Tintinnabuli en Spartaanse soberheid

In een zoektocht naar de spiritualiteit van klassieke muziek bedacht Pärt een nieuwe compositorische techniek die hij tintinnabuli noemde. Het woord betekent klokjes of belletjes in het Latijn. De stijl wordt gekenmerkt door simpele harmonieën (die volgens de componist als belletjes klinken; vandaar de naam) en 2 soorten stemmen. De eerste noemt de “tintinnabulaire stem” en verklankt de tonische drieklank in de vorm van een arpeggio terwijl de tweede stem zich stapsgewijs, diatonisch voortbeweegt. Für Alina is het eerste werk in Pärts oeuvre waar deze techniek tot klinken kwam.

De werken op de cd Works For Choir dateren allemaal uit de periode 1989 tot 1991 en maken dus gebruik van deze tintinnabuli techniek. Het eerste werk is The Beatitudes (1990, rev. 1991) voor gemengd koor en orgel. De tekst is een zegenpassage uit de Bijbel (Mattheüs 5:3-12) waar Jezus op de berg zijn leerlingen onderricht. Regel voor regel worden deze goddelijke deugden in reciterende stijl gezongen. Elke clausula krijgt zijn eigen harmonie toegewezen. Terwijl de harmonie steeds een stapje hoger stijgt, begint elke vers (op de woorden “Blessed are they”) met dezelfde akkoordprogressie. Met elke nieuwe harmonische stijging bouwt de spanning verder op. Nadat alle clausula gezongen zijn, volgt een musicale climax op amen. Deze wordt gevolgd door een cadenza van het orgel die in omgekeerde volgorde de eerder geklonken harmonieën nu dalend omspeelt.

Maria’s lofzang is populair bij componist en publiek. Bij componisten aangezien het Magnificat (Lukas 1:46–55) door de eeuwen heen vele malen werd arrangeerd. Bij publiek aangezien het tot een van Pärts meest uitgevoerde werken behoort. Het is ook een voorbeeld waarbij de tintinnabuli techniek eerder soepel en transparant gehanteerd wordt. Zowel de harmonie als de melodie hebben do als tonaal centrum. Dit is het duidelijkst hoorbaar tijdens de solopassages. De sopraan reciteert de Latijnse tekst steeds op een do terwijl een lagere melodisch lijn rondom de noot heen zweeft. Daarnaast maakt Pärt in de tuttipassages regelmatig gebruik van drones (meestal is dit de noot sol zoals in de tweede regel voor het eerst te horen is). Het Vilnius Municipal Choir weet Maria’s dankbare vreugde op een zachte, serene en ingetogen manier te verklanken.

Terwijl Magnificat transparantie uitstraalt, is het werk dat erop volgt raadselachtig en mysterieus. In 1994 beschreef Pärt Summa (1977, rev. 1990) als het meest strikte en enigmatische werk dat hij in de tintinnabuli-stijl componeerde. Het oorspronkelijke werk dateert uit 1977. Vanwege het sovjetregime is zelfs de titel gecodeerd. De titel Summa doet niet vermoeden dat de tekst op het het Latijnse Credo gebaseerd is. De muziek zelf is schijnbaar eenvoudig, maar net zoals met de titel moet de code eerst gekraakt worden om ze te begrijpen. Achter de homofone zetting schuilt namelijk een complexe cirkelvormige structuur. Pärt hintte dat deze cirkel een symbolische betekenis in zich draagt, maar wat hij hiermee precies bedoelt blijft giswerk. Verscheidene onderzoekers zet dit natuurlijk aan het denken en het speculeren. David Patrick is van mening dat “de geometrische structuur van Summa een perfecte weergave is van kennis en ervaring van het bestaan van God — de kernverklaring van het geloof in de tekst van het Credo.” Of dit werkelijk is wat Pärt probeerde te verklanken, zal tot verdere toelichting een enigma blijven. Dit onopgeloste raadsel draagt ongetwijfeld bij aan het mysterieuze karakter van dit werk.