Daags voordat het Akhtamar String Quartet haar allereerste album zou opnemen, stonden de vier jongedames in het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten van België op het podium. Op die manier ontdekte het publiek van het Festival Musicorum wat er op dat debuut zoal te beluisteren zal zijn. En daar zit meer dan één prachtig kleinood tussen, zo leerde een memorabel concert twee zomers geleden al …
Fanny met de rode sjaal, dat moest de wat enigmatische titel worden. Maar het stuk bleef helaas in de pen steken. Nochtans had het Akhtamar String Quartet meer dan zijn beste beentje voorgezet op de laatste dag van Midis-Minimes’ strijkkwartetweek. Die vrijdagmiddag 11 augustus 2017 begon met een driftig requiem, het kwartet dat Mendelssohn componeerde ter nagedachtenis van zijn onverwachts overleden zus Fanny (opus 80), gevolgd door een even intimistisch als verleidelijk drieluik van de hand van een Armeense muzikale held: Komitas. Dat was zo een beetje zijn artiestennaam, want het resultaat van diens wijding tot priester. Het levensverhaal van Soghomon Soghomonyan (1869-1935) eindigde zeker zo tragisch als dat van het Armeense volk zelf, maar vóór dat noodlottige jaar 1915 bekommerde Komitas zich niet alleen om het zielenheil van de medemens. Als etnomusicoloog avant la lettre ontpopte hij zich tot verwoed verzamelaar van de volksmuziek uit de Kaukasus. Zo bevatten zijn zogenoemde Miniaturen naast Armeense melodieën evenzeer Koerdische, Perzische én, jawel, Ottomaanse motieven. Landgenoot en cellist Sergey Aslamazyan (1897-1978), stichter van het nog steeds actieve Komitas Quartet, arrangeerde deze populaire stukken voor zijn eigen ensemble. De jongedames van Akhtamar maakten er van in den beginne hun muzikale signature dishes van, zo ook tijdens hun concert op het Festival Musicorum eerder deze week.
Festival Musicorum?
Inderdaad, dat is de naam waaronder het vroegere Miniemen Festival des Minimes een ambitieuze doorstart maakt, en er elke werkdag in het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten van België een gratis middagconcert wordt aangeboden. Om elke verwarring met het naburige, bijna gelijknamige zomerfestival in het Brusselse conservatorium uit te sluiten, besloot het vernieuwde artistiek comité onder een andere noemer verder te gaan. Fagottist en gewezen diplomaat Pierre Dubuisson staat samen met de u bekende pianisten Eliane Reyes, Jean-Claude Vanden Eynden en Yannick Van de Velde telkens in voor een deel van de uiteenlopende programmatie. Die mikt uitdrukkelijk ook op jonge en talentvolle musici, een plaatje waarin het Akhtamar String Quartet natuurlijk uitstekend past. Bovendien was hun passage op het festival goed getimed, daags voordat het kwartet naar het Concertgebouw Brugge trok om er zijn eerste album op te nemen (Cypres Records). En dus klonk tijdens dit concert naast Komitas, van wie we dit jaar de 150ste verjaardag vieren, ook een ander werk dat u op die cd zal terugvinden. Un quatuor arménien (2016) werd speciaal voor Akhtamar gecomponeerd door Eugénie Alécian, de tante van eerste viool Coline Alecian. De opname wordt dus overduidelijk een persoonlijke ode aan Armenië. Het publiek kreeg er een uitgebreide avant-première van.
Sinds 2012 is de prinselijke familie de Merode de belangrijkste sponsorende kracht achter het Miniemen Festival, en nu dus ook achter Musicorum – al zijn vrije giften natuurlijk altijd welkom. Zodoende werd dit ‘gratis’ concert vriendelijk aangeboden door Prinses Hélène de Merode. Het is hoogzomer en toch loopt het ruime auditorium Philippe Roberts-Jones, genoemd naar de gewezen hoofdconservator van het museum, aardig vol met mensen op zoek naar verkoeling én muziek. Volgens puristen als de Britse journalist Tully Potter is het not done, maar het Akhtamar String Quartet speelt bij voorkeur rechtopstaand. Daarin is het viertal niet uniek – het Poolse Apollon Musagète Quartett doet het bijvoorbeeld ook graag zo – maar wel zeldzaam. En waarom ook niet, als je als groep stevig op de benen staat. Alleen celliste Astrid Wauters zit op haar eigen verhoogje. Aangezien er geen basdrum te bespeuren viel, droeg dit decorstuk grappig genoeg de naam van het kwartet. Het was ook Wauters die, eerst met de blote stem en nadien met de welkome hulp van een micro, de vier delen van Un quatuor arménien kort introduceerde. Met dit werk verklankte de in Frankrijk opgegroeide Alécian de impressies die gepaard gingen met de terugkeer naar haar moederland na de val van de Berlijnse Muur. “L’écriture dramatique de ce quatuor va à la rencontre de l’histoire de son pays. […] Son écriture mêle l’incertitude et le chaos avec la joie de se redécouvrir”, zo werd onze nieuwsgierigheid in het programmablaadje alvast geprikkeld.
Rode sjaal revisited
Chaotisch ging het er in het openingsdeel gelukkig niet echt aan toe (Allegro). En van enige onzekerheid was, in de uitvoering althans, evenmin sprake. Er werd met overtuiging en overleg gestreken en geplukt, eerst nog enkel door de middenstemmen en nadien in alle partijen, iets wat men ook wel mag verwachten van een stuk dat het ensemble op het lijf werd geschreven én hen ondertussen al enkele jaren vergezeld. De spanning viel bij momenten dan weer wél te snijden, al broeide die overwegend onderhuids. In het daaropvolgende Andante klinkt de verwoestende aardbeving door die het noorden van Armenië eind 1988 bikkelhard trof. Het is veruit de meest beklijvende beweging, die aan de altviool een opvallende rol toekent. Zonder enig cynisme werd vastgesteld dat, niettegenstaande het soms repetitieve karakter, het samenspel net in dit ietwat onbehaaglijke deel van bijzonder veel reliëf getuigde. Dan ging het er in de Tarentelle toch flink wat speelser aan toe. De springerig gearticuleerde hoekdelen gaven de muziek een scherzo-achtig temperament. Tegelijk wordt er in een lyrischer intermezzo naar het werk van Komitas geknipoogd. In de finale moest er dan een vrolijk volksfeest losbarsten, zo was het aangekondigd. Toch kregen de festiviteiten een nogal wrang kantje. Want zelfs na de ernstige aanhef is dit Allegro maestoso nooit echt uitbundig, zoals de bijtende unisono’s aan het einde onderstrepen. Kan het anders als je de Armeense geschiedenis overschouwt? Un quatuor arménien is allesbehalve een showstuk dat mikt op makkelijk effect, maar een indringende compositie die niet alleen Kaukasische harten sneller doet slaan.
De Miniaturen van Komitas bezitten zonder twijfel dezelfde kwaliteit. Luister onderaan deze pagina maar eens naar het gevoelige, swingende, ja bij deze temperaturen zelfs ronduit zwoele Al Ayloughs. Het was deze middag ook het eerste van in totaal zes te koesteren kleinoden die het Akhtamar String Quartet in petto had, en gaat over … een rode sjaal die dansende meisjes dragen om de jongens te versieren. Met succes, want aan deze versluierde verleiding viel net als twee jaar terug nauwelijks te weerstaan. En zo had elk van de stukken dat volgde zijn eigen verhaal, geïnspireerd door de natuur of het leven. Eens blijmoedig en dan weer lamenterend, zoals in de romance Shogher Jan, of anders hartstochtelijk wanneer Krounk, de kraanvogel, in zijn hoge register over de exodus uit Armenië mijmerde. In tegenstelling tot het eerste deel van dit concert, staat de primaria tijdens deze miniaturen wel vaak prominent op het voorplan. Ze intoneerde en fraseerde met veel gevoel, daarbij op zowel subtiele als dynamische manier door haar metgezellinnen ondersteund. Het resultaat? Shoushiki, oftewel “La danse des jeunes filles”, een fijnbesnaard zelfportret dat naar meer deed verlangen.
Dit voorproefje beloofde alle goeds voor wat er later dit jaar ook op plaat zit aan te komen. Of hoe de legende van Akhtamar niet alleen voortleeft, maar binnenkort zelfs een modern muzikaal hoofdstuk krijgt …
- WIE: Akhtamar String Quartet [Coline Alecian & Jennifer Pio (viool), Ondine Simon (altviool), Astrid Wauters (cello)]
- WAT: Eugénie Alécian (°1952) – Un quatuor arménien | Komitas (1869-1935) – Selectie uit de Miniaturen [arrangement voor strijkkwartet door Sergey Aslamazyan (1897-1978)]
- WAAR: auditorium Philippe Roberts-Jones, Koninklijk Musea voor Schone Kunsten van België, Brussel (ingang via de Museumstraat en langs het Museumplein)
- WANNEER: dinsdag 23 juli 2019
- FOTO’S: © Nicolas Draps | Festival Musicorum | Concertgebouw Brugge
- ORGANISATIE: Festival Musicorum
