Wanneer een gerenommeerd barokensemble als ‘Gli Incogniti’ zich voor de allereerste keer toelegt op de muziek van de klassieke grootmeester Wolfgang Amadeus Mozart, is het aangeraden de oren te spitsen en met open geest te luisteren.
Want het klinkend resultaat zou wel eens anders kunnen zijn dan wat je verwacht of gebruikelijk is, en dan helpt het de geest vrij te maken en de verwachtingen of – beter nog – mogelijke referenties qua uitvoeringen thuis te laten. Zaterdagavond (15 februari) in de Sint-Augustinuskerk bleek dat in elk geval hét geknipte recept om ten volle van dit concert door het Franse barokgezelschap te genieten.
Opgericht door de intussen wereldberoemde violiste Amandine Beyer in 2006, verwijst de naam “Gli Incogniti” (De Onbekenden) naar de “Accademia degli Incogniti”, een typisch 18de eeuwse artistieke, academische en libertijnse groepering van gelijkgestemde zielen in Venetië. Op de website van het ensemble staat te lezen dat ze van hun illustere naamgenoten de interesse en de smaak voor het onbekende erfden – het onbekende in al zijn vormen, zowel wat muzikaal repertoire als wat experimenteren met klankkleuren en speelwijzen betreft.
Van onbekend repertoire kan in het geval van Mozart nog maar zelden sprake zijn, en al zeker niet wat betreft de drie werken die in AMUZ op het programma staan. Ook al worden Mozarts vioolconcerto’s niet zo vaak gespeeld als de grotere, meer virtuoze werken uit de 19de eeuw, toch behoren ze – gelukkig! – tot het standaardrepertoire. Amandine Beyer koos voor het eerste concerto uit de reeks van vijf die de nog geen 20-jarige Wolfgang Amadeus in het midden van de jaren 1770 schreef.
Het eerste vioolconcerto dateert van 1773, kort nadat Mozart officieel was benoemd tot concertmeester van het hoforkest in Salzburg. Het componeren van concerto’s waarin hijzelf als violist kon schitteren (Mozart was niet alleen een virtuoos pianist, maar dus ook violist én altviolist), werd als een evidentie beschouwd. Met dit concerto gaf de 17-jarige een visitekaartje af dat kon tellen, waarbij de muzikale inhoud – met als hoogtepunt een aangrijpend langzaam deel dat zo uit een opera kan komen – steeds primeert op de virtuositeit.
Amandine Beyer speelt de solopartij met een vanzelfsprekendheid die nu eens charmeert, dan wel verbluft. Geholpen door een expressieve mimiek lijkt het wel alsof ze het concerto op het moment zelf voor het eerst ontdekt, een illusie die uiteraard wordt tegengesproken door de feilloze vertolking: schoonheidsfoutjes niet toegelaten!
Beyer en haar groep vrienden opteren voor een opvallend retorische benadering van Mozarts muziek: geen lang uitgesponnen lijnen, maar ze benadrukken de kortere bouwstenen van de muziek en laten deze met elkaar in dialoog treden. Het resultaat is dat Mozarts muziek eerder spreekt dan zingt, wat de toehoorder niet zozeer laat wegdromen maar wel actief meeluisteren naar conversaties tussen musici als betrof het kamermuziek. Straf. Dat een orkestlid duidelijk zichtbaar “Superbe!’ zegt tegen Amandine wanneer ze gespeeld heeft, toont aan hoe hecht deze groep wel niet is.
Diezelfde aanpak stelt Gli Incogniti tentoon in de Symfonie nr. 29 in A waarmee ze het concert openen. Geen grootse gebaren, geen dramatiek, maar wel een subtiele, kamermuzikale benadering die ik nog maar zelden of niet hoorde in een werk zoals dit. Dat ze rechtstaand spelen in relatief kleine bezetting (19 musici in totaal) helpt om elk motief, elke stem tot haar recht te laten komen, net zoals de ideale akoestiek van de Sint-Augustinus. Maar het zijn de musici zelf die dankzij voortdurende interactie met elkaar en een flinke geut speelvreugde deze symfonie terug tot leven wekken als het werk van een 18-jarige, die zelf ongetwijfeld een flinke dosis plezier beleefde aan het componeren.
Tegelijkertijd blijft het niet bij lichtvoetigheid: Amandine Beyer neemt deze symfonie wel degelijk voor “vol” aan, met aandacht voor contrasten en vooral voor de heerlijke meerstemmigheid die regelmatig opduikt. Dat ze alle herhalingen speelt, is hierbij een geweldig pluspunt: op die manier komt er ruimte voor variatie, voor andere accenten en kleuren.
Net wanneer ik denk dat het moeilijk nog beter kan, betreedt Antoine Torunczyk het podium voor een sprankelende vertolking van Mozarts enige concerto voor hobo. Mozart was net enkele jaren ouder bij de compositie: 21 om exact te zijn, maar die extra jaren vertalen zich niet in grotere ernst, integendeel. Torunczyk en Gli Incogniti benaderen het concerto als betreft het een reeks (fragmenten uit) opera-aria’s, nu eens goedgeluimd, dan weer lyrisch in het langzame deel, maar bovenal: met een onweerstaanbare dosis humor, zelfs met een scheutje slapstick.
Lang geleden dat ik een deel van het publiek nog eens luidop hoorde lachen – iets wat Mozart heerlijk zou vinden. We weten uit andere werken dat Mozart zijn solopartijen op het lijf schreef van de solist, waarmee hij vaak op goedbedoelde wijze de draak stak zowel in woorden als in noten. Dat de musici op het podium van AMUZ dit zo levendig weten op te roepen, getuigt van grote klasse, en smaakt naar (veel) meer.
- WAT: Amandine Beyer laat Mozart sprankelen en spreken
- WIE: Gli Incogniti & Amandine Beyer
- WAAR & WANNEER: AMUZ, Antwerpen, zaterdagavond 15.2.2020
Een deel van de repetitie in AMUZ zie je op onderstaand filmpje
