*** De Finse dirigente Susanna Mällki levert met deze cd een welkome aanvulling op de karige discografie van Alexander Zemlinsky (1871-1941). Opnames van Sinfonietta (1934) zijn schaars en al jaren niet meer verkrijgbaar.
Hetzelfde geldt in nog sterkere mate voor de Sechs Maeterlinck Gesänge (1910/13/24). De laatste memorabele uitgave met mezzo sopraan Anne Sofie von Otter en het orkest van de NDR onder leiding van John Elliot Gardiner verscheen in 1996. Om van de onvoltooide opera König Kandaules (1938) helemaal maar te zwijgen. De hier gepresenteerde opname van de Prelude en Monoloog uit dit werk onder leiding van Gerd Albrecht is een wereldpremière maar heeft desondanks bijna 25 jaar stof liggen verzamelen op de planken van het archief van het Weense Radio Orkest.
Zemlinsky een vergeten genie
Zemlinsky mag dan in vergetelheid zijn geraakt, aan de kwaliteit van zijn muziek ligt dat niet. Misschien komt het door de ongebruikelijke bezettingen die veel van zijn werken vereisen. Toen hij bij zijn uitgever Universal Edition zijn beklag deed over het gebrek aan uitvoeringen van zijn muziek, kreeg hij ten antwoord dat hij eens een ‘normaal’ orkestwerk moest schrijven.
Dat werd Sinfonietta, een kort stuk, sober geïnstrumenteerd met dubbel hout. Het werd de meesterproef van een componist die in alle stijlen thuis was en de muzikale trukendoos tot op de bodem beheerste.
Het levert een fascinerende luisterervaring op. De opwinding is troef van noot één met een klein themaatje dat sterk aan Beethovens ‘klop-op-de-deurthema’ uit de vijfde symfonie doet denken en dat zich in razend tempo ontwikkelt tot een machtig bouwwerk op de wijze van Brahms. Voeg daarbij de Mahleriaans geraffineerde instrumentatie en de expressionistische climaxen die zo kenmerkend waren voor jarentwintigers als Hindemith en je hebt de meeste ingrediënten wel gehad.
Het tweede deel met zijn weemoedige thema van dalende noten en zijn tegenstelling tussen soli en orkest werkt langzaam naar een ontzagwekkende climax toe. Een snel rondo waarin we alle thema’s nog eens de revue horen passeren sluit het werk af.
De interpretatie van het Weens Radio Symfonie Orkest onder leiding van de jonge Finse dirigente Susanna Mällki getuigt van een groot begrip voor deze complexe partituur. Met haar precisie, keuze voor juiste tempi, goede frasering en mooi gedoseerde opbouw van climax naar climax leidt ze de luisteraar als een gids door Zemlinsky’s virtuoze bouwwerk. Alleen al deze opname is een reden om deze cd aan te schaffen.
Dood en verderf
De Sechs Gesänge op tekst van de Belgische symbolist Maurice Maeterlinck worden beschouwd als het hoogtepunt in Zemlinsky’s oeuvre. Deze liederen kunnen zich zonder twijfel meten met die van Gustav Mahler, voor wie Zemlinksy een sterke bewondering koesterde en op wiens vrouw Alma hij verliefd was. Dat liep niet goed af. Mahlers huwelijk liep op de klippen, Alma trouwde met architect Walter Gropius en Zemlinsky restte niets anders dan zijn verdriet te verwerken in deze Sechs Gesänge voor mezzo sopraan en klein orkest.
Centrale thema’s in de gedichten zijn het voorgevoel van de dood, doodsverlangen en doodsangst. De sfeer is geheimzinnig, onheilspellend, demonisch alsof er een onzichtbare macht in het spel is. Deze uitvoering kan de vergelijking met de hier bovengenoemde opname van Elliot Gardiner met mezzo sopraan Anne Sofie von Otter niet doorstaan. Dat is vooral te wijten aan de interpretatie van sopraan Petra Lang die met haar galmende uithalen en ongecontroleerde vibrato in het hoge register voor een overdreven dosis expressionisme zorgt. Natuurlijk, Zemlinsky is Debussy niet en kan wel wat hebben, maar dit is er ver over. Exit mystieke sfeer.
Ook Mällki gaat niet helemaal vrijuit. Ze schept minder klankkleur, allerlei kleine accenten blijven onderbelicht en de klankbalans is niet overal in orde. Misschien dat deze partituur ondanks de schijnbare eenvoud een dirigent voor veel grotere problemen stelt dan een complex werk als Sinfonietta.
Nog meer dood en verderf
Het voorspel en de monoloog uit de derde acte van König Kandaulus doen je betreuren dat Zemlinsky zijn opera nooit heeft kunnen voltooien. Langzaam maar zeker wordt de luisteraar in een geheimzinnige wereld mee gesleurd naar een zorgvuldig opgebouwde en zelden gehoorde climax. Wat volgt is een monoloog van de vertwijfelde Gyges, moordenaar van koning Kandaules, verscheurd door de hefstigste en meest tegenstrijdige emoties. De kolkende muziek geeft zijn gevoelens perfect weer, grillig en bij wijlen oorverdovend. De vertolking door de Duitse Bariton Siegfried Lorenz is indrukwekkend. Je hoort de ontredderde mens die alle hoop heeft laten varen. Het orkest onder leiding van Gerd Albrecht (1935-2014) levert een topprestatie.
Ondanks de wat minder geslaagde interpretatie van de Sechs Gesänge, valt er op deze cd genoeg moois te beleven om tot aanschaf over te gaan.
- WAT: Alexander Zemlinsky; Sinfonietta, Six Maeterlinck Songs; König Kandaules prélude & monologue
- WIE: Petra Lang, sopraan – Siegfried Lorenz, tenor – Susanna Mälkki en Gerd Albrecht, dirigenten – ORF Vienna Radio Orchestra
- UITGEVERIJ: Capriccio 7753
- KOPEN: JPC
